Pam mae angen peillio agored?
Mae hadau sy’n cael eu cadw o beillio agored yn fwy gwydn na hadau hybrid F1. Mae’r arallgyfeirio sy’n dod o beillio naturiol yn hyrwyddo gwydnwch a detholiad naturiol ac yn lleihau anfanteision ungnwd hybrid. Mae amrywioldeb hadau wedi’u peillio’n agored yn hyrwyddo detholiad naturiol, croesfridio naturiol ac yn datblygu cryfder ac egni i blanhigion y flwyddyn nesaf dyfu yn yr amgylchedd lleol hwnnw.
Ymhlith y penderfyniadau pwysicaf y mae pob garddwr yn eu gwneud yw’r dewis rhwng y mathau o hadau – peillio agored, hybrid, neu heirloom. Mae gan bob un o’r mathau hyn o hadau rywbeth i’w gynnig, yn dibynnu ar anghenion, diddordebau a gwerthoedd y garddwr.
At ddibenion arbed hadau, y gwahaniaeth mwyaf arwyddocaol ymhlith y mathau hyn yw y gall garddwyr arbed hadau gwir-i-fath o fathau peillio agored a heirloom, ond nid hybridau (F1).
Dyma ychydig mwy o wahaniaethau a allai eich helpu i benderfynu beth i’w dyfu’r tymor hwn:
Peillio agored yw pan fydd peillio’n digwydd gan bryfed, aderyn, gwynt, bodau dynol, neu fecanweithiau naturiol eraill.
Gan nad oes unrhyw gyfyngiadau ar lif y paill rhwng planhigion, mae planhigion peillio agored yn fwy amrywiol yn enetig. Gall hyn achosi mwy o amrywiad o fewn poblogaethau planhigion, sy’n caniatáu i blanhigion addasu’n araf i amodau tyfu lleol a hinsawdd o flwyddyn i flwyddyn. Cyn belled nad yw paill yn cael ei rannu rhwng gwahanol fathau o fewn yr un rhywogaeth, yna bydd yr hadau a gynhyrchir yn aros yn wir-i-fath flwyddyn ar ôl blwyddyn.
Mae amrywiaeth heirloom yn amrywiaeth o blanhigyn sydd â hanes o gael ei drosglwyddo o fewn teulu neu gymuned, yn debyg i rannu gemwaith neu ddodrefn heirloom dros y cenedlaethau.
Mae hybrideiddio yn ddull rheoledig o beillio lle mae paill dwy rywogaeth neu amrywiaeth gwahanol yn cael ei groesi gan ymyrraeth ddynol.
Gall hybrideiddio ddigwydd yn naturiol trwy groesau ar hap, ond mae hadau hybrid sydd ar gael yn fasnachol, a labelir yn aml fel F1, yn cael eu creu’n fwriadol i fridio nodwedd ddymunol. Mae cenhedlaeth gyntaf croes blanhigyn hybrid hefyd yn tueddu i dyfu’n well a chynhyrchu cnwd uwch na’r mathau rhiant oherwydd ffenomen o’r enw ‘hybrid vigor’. Fodd bynnag, mae unrhyw hadau a gynhyrchir gan blanhigion F1 yn ansefydlog yn enetig ac ni ellir eu harbed i’w defnyddio yn y blynyddoedd dilynol. Nid yn unig fydd y planhigion ddim yn wir-i-fath, ond byddant yn llawer llai egnïol. Rhaid i arddwyr sy’n defnyddio mathau o blanhigion hybrid brynu hadau newydd bob blwyddyn. Gellir sefydlogi hadau hybrid, gan ddod yn fathau peillio agored, trwy dyfu, dewis, ac arbed yr hadau dros nifer o flynyddoedd.
Felly beth fydd hi – mathau hybrid, peillio agored, neu heirloom?
Er bod gan hybridau eu buddion, mae dewis mathau peillio agored yn cadw amrywiaeth genetig llysiau gardd ac yn atal colli mathau unigryw yn wyneb dirywiad mewn bioamrywiaeth amaethyddol. Ymhellach, mae canolbwyntio ar amrywiaethau heirloom yn creu cysylltiad hanesyddol â garddio a chynhyrchu bwyd, gan adeiladu dyfodol mwy cynaliadwy trwy gynnal ein treftadaeth gardd.
Trwy ddewis mathau peillio agored a heirloom, mae gennych y gallu i helpu i warchod bioamrywiaeth ac i gyfrannu at y straeon y tu ôl i’n hadau.